از: تیمسارسرتیب جهانبگلو

سخنی چند در باره‌ی

آیت الله شریعت سنگلجی

بنام خداوند جان و خرد

سرگذشت حال بزرگان را از آنجهت باید نوشت که چه خدماتی به عالم بشریت نموده و در راه اصلاح جامعه چه فداکاری‌هایی کرده‌اند و مصلحین و دانشمندانی بشر را از آن سبب معرفی می‌نمایند که هم نسبت به آن بزرگواران قدرشناسی به عمل آمده باشد، زیرا خداوند متعال در قرآنکریم می‌فرماید: ﴿وَأَمَّا بِنِعۡمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثۡ ١١﴾ «نعمت‌های الهی را تعریف کن». و بطور قطع و یقین وجود رجال علمی و حکمای الهی و مصلحین و خیرخواهان انسانیت خود نعمت بزرگی است و باز قرآن فرموده است: اگر شکر نعمت بجای آوردید آن نعمت را زیادتر خواهم کرد. ﴿لَئِن شَكَرۡتُمۡ لَأَزِيدَنَّكُمۡ﴾ و از طرفی معرفی مردان حق و فضیلت و مجاهدین در راه تقوی و عدالت و دانشمندان احیاکننده روح و جسم بشریت موجب تشویق و ترغیب افرادی که در درون‌شان استعدادهای سرشاری نهفته است می‌باشد که از ذکر مدایح و خدمات دیگران مشتمل و گوهرهای تابناک درونی خود را به منصه بروز و ظهور می‌رسانند.

البته بر خداوند متعال است که از راه لطف و به سبب رحمانیت در هر عصری پیامبرانی جهت هدایت بشر مبعوث و بعد از نبی، اولیاء و بزرگانی جهت ترویج و توجیه آن کیش و آئین مأمور می‌فرماید که حجت بر خلق تمام گردد مخصوصاً در زمانی که بدعت جای سنت را گرفته و خرافاتی داخل اصول عقاید و مسلمات و ضروریات آن دین نموده باشند که بقول شاعر:

بسکه بر آن بسته شده برگ و ساز                 گر تو به‌بینی نشناسیش باز

و چون خرافات و بدعت‌ها مخرب دین و گمراه‌کننده اجتماع است لذا در این موقع است که مصلحی متدین و دانشمندی معتقد به آن دین قیام الی الله نموده با بدعت‌ها و خرافات و با آلوده‌گی‌های اجتماع مبارزه نموده خود را فدیه راه حق و حقیقت می‌نماید که در کلیه ادیان الهی نظایرشان بسیارند.

آنانــکه ره عشــــــق گزیـــدند همــــه              در کوی شهادت آرمیدند همه

در معرکه دو کون فتح از عشق است             هر چند سپــاه او شهیدند همه

ضمناً ناگفته نماند که معرفی و نوشتن شرح بزرگان کاریست بس‌دشوار، زیرا به حکم منطق معرف یا باید اجلی و بالاتر از معرف باشد یا لااقل مساوی، ولی بر اشخاصی که معاصر و خوشه‌چین مکتب آن مصلح و دانشمند بزرگ بوده‌اند فرض و واجب است که به اندازه ادراک و فهم‌شان مشهودات و محسوسات شان را شرح دهند که البته در این ادای دین مأجور خواهند بود.

یکی از بارقه‌های درخشان آسمان دانش و ایمان این عصر، شادروان علامه بزرگوار مرحوم حاج شریعت سنگلجی بوده است، البته سرگذشت بزرگان از آن جهت مفید معنای حالت است که چه خدماتی به عالم بشریت نموده و در راه اصلاح جامعه چه فداکاری‌ها کرده‌اند و الا ذکر زمان تولد و نحوه زندگانی و چگونگی طبیعت و محل و مکان زیست و تاریخ فوت چه نفعی برای جامعه خواهد داشت؟

مرحوم شریعت سنگلجی از نوادر زمان و نوابغ دوران و مردی متبحر در علوم دینی و متخصص در تفهیم و تفهم قرآن حکیم و سنت حتمیه پیمبر اسلام و فرموده‌های ائمه سلام الله علیهم أجمعین بوده و در اصول و کلام و فلسفه و عرفان عالمی متبحر و فاضلی بی‌نظیر بود و چون به آنچه را که می‌دانست ایمان و ایقان داشت، جهاد در راه جهل و نادانی و ابطال خرافات و مبارزه با بی‌دینی و بدعت و ترویج کفر و زندقه و مخالفت با اخبار مجعولی که نسبت به اولیاء دین داده بودند ابراهیم وار با تبر بت‌شکنی مسلح و شب و روز برای دستگیری گم‌کردکان راه حقیقت با تن رنجور و علیل فداکاری‌ها نموده و از ستوران زمان لگدها خورد تا شاید عده‌یی از طالبین حقایق دین را آگاه سازد.

صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را           تا دگر مادر گیتی چو تو فرزند بزاید

استاد محترم جناب آقای عبدالرحمن قرامرزی در شماره 31 روزنامه کیهان مورخه سه شنبه 20 دی ماه 1322 شمسی راجع به مرحوم شریعت سنگلجی مقاله مرقوم و اشعار داشته‌اند:

«به نظر من شریعت سنگلجی نه تنها از محمد عبده مفتی معروف مصر و علمدار نهضت اصلاحی اسلامی کمتر نبود بلکه اگر محیطی را که سنگلجی در آن پرورش یافته با محیط محمد عبده و استادان او مقایسه کنیم اذعان خواهیم کرد که از وی بزرگ‌تر بود. من در میان علماء اسلام جز غزالی نظیری برای او پیدا نمی‌کنم. هرکس این حرف را مبالغه می‌شمارد گو چند ساعتی کتب سنگلجی را با کتب غزالی مقایسه کند».

مرحوم شریعت سنگلجی نیز از همان مصلحینی بود که حیات و زندگانی خود را وقف اعلام کلمه توحید و جهاد بر ضد بدع و خرافات نمود و در صدد بسر آمد که با تیغ زبان و نوک خامه در سایه شجاعت و ایمان و صراحت لهجه پرده ضخیمی را که جهال و.... بر اسلام کشیده بودند دریده و اسلام را آنطور که هست و به همان نحوی که بر پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم به وسیله وحی نازل شده است به دنیا و بخصوص به هموطنان خود معرفی نماید تا حقایق دین مبین اسلام بر همه کس روشن گردد ومسلماً بذری را که آن مرحوم در مزرعه دل‌های پاک و بی‌آلایش پاشیده سبز و خرم گردیده و روزی هموطنان گرامی از ثمره‌اش بهره‌مند می‌گردند.

آری، شریعت سنگلجی آفتابی بود که طلوع آن به منزله افول ستاره عمر خرافاتیان و سودجویان و دکانداران شریعت محمدی - صلی الله علیه وآله وسلم- بود. او دانشمندی روشن بین و فیلسوفی دقیق و مسلمانی پاک نهاد و متفکر بود.

روح زمان را درک کرده اصول تعلیم و تربیت دینی را منطبق با صدر اسلام می‌نمود و خداپرست و انسان دوست بود، در دعوت برای او سفید و سیاه، فقیر و غنی، دهری، کلیمی، مسیحی، زردشتی، هندو و غیره فرقی نمی‌کرد میل وافری داشت همه ابناء بشر را باید به جاده حق و حقیقت و صراط آدمیت سوق داد در یک جلسه دانشمندان غربی را معتقد به توحید و سپس نبوت خاتم انبیاء و معاد می‌نمود و با فضلاء نامی شرق مانند تاگور فیلسوف هندی در مسائل فلسفی مباحثه فرموده است.

شریعت سنگلجی در 1269 شمسی در خانواده بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین علماء امامیه (مرحوم حاج شیخ حسن سنگلجی معاصر و رفیق و همراز مرحوم حاج شیخ هادی نجم آبادی) پا به عرصه وجود گذارده در ایام صباوت در حجره پدر آنهم چنان پدری تربیت‌یافته و سپس در محضر فضلاء و دانشمندان عصر مانند حاج شیخ عبد النبی زمخشری زمان و مرحوم میرزا حسن کرمانشاهی و مرحوم میرزا هاشم اشکوری و مرحوم شیخ علی نوری به کسب علوم عصری پرداخته و سپس به اتفاق برادر والاگهرش آیت الله و علامه شهیر جناب استاد محمد سنگلجی جهت تکمیل علوم به نجف مشرف و پس از مراجعت به تهران به تبلیغ و تدریس و ارشاد خلایق مشغول، مسجدش مملو و مشحون از اجتماع علماء و مجتهدین و فضلاء و نویسندگان و تشنگان آب حیات معنویت بود.

در ساعت 5/2 بامداد پنجشنبه 15 دیماه 1322 شمسی جانش از دست رجاله‌صفتان و دشمنان دین و ایمان آسوده و در نتیجه چند روز ابتلاء به تیفوس روحش به عالم بالا پرواز و شمع وجودش افول و مشمول آیه کریمه: ﴿يَٰٓأَيَّتُهَا ٱلنَّفۡسُ ٱلۡمُطۡمَئِنَّةُ (٢٧) ٱرۡجِعِيٓ إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةٗ مَّرۡضِيَّةٗ (٢٨) فَٱدۡخُلِي فِي عِبَٰدِي (٢٩) وَٱدۡخُلِي جَنَّتِي (٣٠)﴾ واقع گردید.

آثار قلمی آن بزرگوار آنچه یاد دارم عبارتست، از: کلید فهم قرآن، توحید عبادت، محو الموهوم، تلخیص الفلسفه به عربی که هریک در جای خود محتاج یک کتاب شرح می‌باشد، بوده و در حال حاضر کتب مزبور بکلی نایاب و طالبان حقیقت از مطالعه آن‌ها محروم می‌باشند مگر دوستان و خیرخواهان متدین اقدام به تجدید چاپ کتب نامبرده بنمایند.

مصدر: نشریه فرهنگ و هنر «مهر» دوره سیزدهم - فروردین 1346 - شماره 1، (72 تا 74)

***

شایان ذکر است سایت کتابخانه عقیده دو اثر از آثار ایشان را در سایت منتشر کرده است. لطفا برای دریافت این دو کتاب بر روی آنها کلیک کنید:

کلید فهم قرآن

توحید عبادت