المؤلف سید قطب
سید قطب پسر حاجی قطب، پسر ابراهیم در سال ١٩٠٦ میلادی در دهکده «قـها» یکی از روستاهای استان اسیوط مصر، پا به عرصه وجودگذاشت. برادرش که کوچكتر از او بود محمد و خواهرانش حمیده و امینه نام داشتند.
سید قطب تحصیلات دورة ابتدائی را در زادگاه خویش به پایان رسانید و درکنار آن از پدرش قرآن و آداب دینی بیاموخت و هنوز بیش از ١٠ سال از عمر وی نگذشته بودکه همه قرآن را حفظ کـرد، آنگاه برای تحصیلات متوسطه به قاهره رفت و پس از پایان دوران دبیرستان وارد دانشکده «دارالعلوم» شد و در رشـته زبان و ادبیات عربی به اخذ لیسانس نائل آمد. بهنگام تحصیل در قاهره، پدرش وفـات یـافت و مسوولیت خانواده متوجه اوگردید و بناچار اعضای خانواده را به قاهره انتقال داد و در سال ١٩٤٠ مرگ ناگهانی مادر، او را دچار غم و اندوه سختی‌کرد، تا آنجاکه خود را در زندگی تنها و غریب می‌دید. بعد از اخذ لیسـانس در سمت بازرسی وزارت آموزش و پـرورش به‌کار اشتغال ورزید، ولی چیزی نگذشت‌که از ایـن سمت استعفاء نمود و همه توان خود را صـرف پـژوهش و نگارش‌کـرد و پس از مـدت‌کوتاهی در ردیف نویسندگان سرشناس مصر از جمله طه حسین و عباس محمود عقاد و مصطفي صادق رافعی جای گرفت و مقالات و قصائد اجتماعی و دیـنی وی زیـنت بخش صـفحات مـجلات معتبری همچون «الرسـاله»، «المقتطف»، «اللواء‌الجدید»، «الدعوه»، «الصرخه»، «مصر الفتاه» و «المسلمون و الاشتراکیه» و «مشـاهد القیامه فی القرآن» بچاپ رسید. به سـال ١٩٤٨ با نوشتن‌کتاب ارزشمند «العداله الاجتماعیه فی الاسلام» بار دیگر توجه همگان را به ایدئولوژی پر بار و سازنده و زنده اسلامی جلب نمود. در سال ١٩٤٩ بهمراه یک هیئت فـرهنگی و پـژوهشی برای مطالعه و بررسی روشهای تعلیم و تربیت، به آمریکا سفرکرد و دو سال و نیم در واشنگتن وکالیفورنیا به انجام این امـر مـهم پرداخت و با جامعه فاسد و مظاهر فریبنده وگمراهساز تمدن غرب از نزدیک آشنا شد و سخت بر آن تاخت. از سال ١٩٥١ به بعد به جمعیت اخوان المسلمین[1] که حسن‌البنا، آن را بنیانگذاری‌کرده بود پیوست و فعالانه در پیشبرد اهداف آن به تلاش پرداخت و به ریاست شورای نویسندگان روزنامه ارگان رسمی آن جمعیت تعیین گردید و در این مسیر به نوشتن‌کتابهای فراوانی همّت‌گماشت. از سال ١٩٥٣ به بعد علاوه بر نگارش کتاب‌ها و مقالات مفید و محققانه، نوشتن تفسیری را به نام «في ظلال القرآن» آغازکرد و در سال ١٩٦٤ آن را به پایان برد. او در سال ١٩٥٤ هنگامی‌که جمعیت اخوان المسلمین به توطئه ترور جمال عبدالناصر رئیس جمهور وقت مصر متهم‌گردید، همراه گروهی دستگیر و به ١٥ سال زندان همراه با اعمال شاقه محكو‌م شد. بعد از سپری شدن ده سال آن، عبدالسلام عارف رئـیس جمهور وقت عراق به هنگام سفر به قاهره بسال ١٩٦٤ شخصاً عفو وی را از جمال عبدالناصر درخواست نمود و سید قطب آزاد گردید. در سال ١٩٦٥ کتابی را به نام «معالم في‌الطریق» نوشت‌که بر اثر آن همراه دسته‌ای از اخوان المسلمین به اتهام تلاش برای سرنگونی رژیـم حاکم از راه مبارزه مسلحانه، مجددا به زندان افتاد و سرانجام روز یکشنبه ١٩٦٦.٨.٢٢ حکم اعدام او از سوی دادگاه عالی نظامی صادرگردید. بدنبال آن، سران و شخصیتها و احزاب مـتعددکشـورهای اسلامی و جمعیتهای آزادیخواه دنیا، تظاهراتی به راه انداختند و با ارسال تلگرافها و پخش نوشته‌ها، صد‌ای اعتراض و ابراز انزجار خویش را به گوش جـهانیان رسـانیدند و آزادی وی را درخواست نمودند، لیکن علی‌رغم همه اینها سحرگاه روز ١٩٦٦.٨.٢٩ ایـن حکـم ظـالمانه اجراء و سید قطب و چندی از یـارانش بدار آویخته شدند! (انا الله و انا اليه راجعون )! و چون استعمار از جسد مرده آزادگان نیز می‌ترسد، فرعونیان زمان او را پنهانی در یکی از مقابر قاهره به خاک سپردند. بدین وسیله خورشید زندگی ظاهری و مادی ٦٠ ساله سـید قطب‌که ٤٠ سال آن به خواندن و ٢٠ سال به نوشتن گذشت غروب‌کرد. ولی خورشید زندگی باطنی و معنوی او همیشه فروزان و تابان است و هر روز بیش از پـیش آتش عشق به الله را در دل آزادیـخواهان مسلمان برافروخته می‌سازد و آنان را روانه پـیکار با بی‌دینان چپاولگر و استعمارگران ستم‌پیشه می‌نماید و آثار جاویدانش چنان شوری به سر جوانـان اسـلام می‌اندازدکه تا رستاخیز پرچم مبارزه حق علیه باطل را از دست نخواهند افکند و با نهضتها حماسه‌ها خواهند آفرید و آتشها به جان دشمنان انسانیت خواهند زد.
آثار او:
سید قطب موفق به ازدواج نشده و جز زادگان اندیشه، فرزندانی از خود بجای نگذاشته است. او پیوسته اسب قلم را در میدان شناخت اسلام و خدمت به جامعه انسانی جهانیده است و شمع وجود خویش را در راه رضایت الله‌گداخته است و در زمینه‌های مختلف ادبی و تربیتی و سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فلسفی و دینی به نوشتن پرداخته است. اوگذشته از سخنرانـیها در مجامع عمومی و علمی و نگارش مقالات متعدد، و مقدمه نویسیهای فراوان برکتابهای نـویسندگان و متفکران بزرگ، و سرودن اشعار شورانگیز و سازنده، در حدود ٢٤کتاب ارجدار نوشته است‌که عبارتند از:
١ - مهمة الشاعر فی الحیاة ٢ - التـصویر الفنی فی القرآن ٣ - مشاهد القیامه فی القرآن ٤ - النقد الادبی: اصوله و مناهجه ٥ - نقدکتاب مستقبل الثقافة فی مصر ٦ - طفل فی القریة ٧ - الاطیاف الاربعة (با همکاری دیگران) ٨ - اشواک ٩ - المـدینه المسـحورة ١٠ - القصص الدینی (با همکاری عبدالحمید جودة السحار) ١١ - الجدید فی اللغه العربیه (با همکاری دیگران)١٢ - الجدید فی المحفوظات «با همکاری دیگران) ١٣ - روضة الطفل (بـا همکاری دیگران) ١٤ - العدالة الاجـتماعیة فـی الاسلام ١٥ - معرکة الاسلام و الراسمالیة ١٦ - السلام العالمی و الاسلام ١٧ - نحو مجتمع اسلامی ١٨ - فی ظلال القرآن ١٩ -خصائص التصور الاسلامی . ٢ - الاسلام و مشکلات الحضارة ٢١ -دراسات اسلامیه ٢٢ - هذا الدین ٢٣ -المستقبل لهذا الدین ٢٤ - معالم فی الطریق.
غیرازکتابهای فوق، تالیفات زیـادی را بـدو نسـبت داده‌اند، مثل «امریکا التی رایت»، «کتب و شخصیات»، «القصة بین التورات و القرآن»، و «المنطق الوجدانی فی القرآن» ...که شاید اساس آنها مقاله یا مقالاتی در مجله‌ای یا روزنامه‌ای بوده باشد. از جمله قصائد و
داستانها و مقالات و نقد و بررسیهای او موارد زیر را میتوان نام برد:
قصائد:
١ - الشاطی المجهول ٢ - حلم‌الفجر ٣ - قافلة الرقیق ٤ - نهایة المطاف ٥ - حلم قدیم ٦ -انتهینا ٧ - فی الصحراء ٨ - من بواکیر الكفاح ...
داستانها:
١ - من الاعماق ٢ - الی الاسکندریة ٣ - سوق الرقیق ٤ – تلمیذة ٥ - عذراء ٦ خطیئة ٧ - ام ٨ -اب ...
مقالات:
١- نحن الشــعب ٢- الکـتلة الاسـلامية ٣- الي الاحزاب المصریة ٤ - مدارس للسخط ٥ - دفاعا عن الفضيلة ...
نقد و بررسي:
١ -خان الخليلي، تاليف نجيب مـحفوظ ٢- المـلک اودیب، تالیف توفیق الحكـیم ٣- هـمزات الشـیاطین، تالیف عبدالحمید جودة السحار 4- وحی الا ربـعین و سارة، تالیف عباس مـحمود العقاد 5- شـعر مـحمود ابوالوفاء ٦- ادب الرافـعی ٧- دعـوة الکـاشانی الی مؤتمر اســلامي ٨- ماذا خسرا‌لعالم بـا‌نحطاط المسلمین، تالیـف نـدوی ٩- بين الفـلسفة و الادب، تاليف علي ادهم ١٠- دفـاعا عن البلاغة، تاليف محمدحسن الزیات ١١- من مفارقات التفكیر، تالیـف اسماعیل مظهر ١٢- التناسق الفنی فی القـرآن ١٣-هذه هي الاغلال، تاليف عبدالله القصيمي ...
في ظلال القرآن:
مهمترین اثر سـید قطب، تفسیر ارزشـمند فـی ظلال القرآن است كه بیانگر نبوغ و قدرت فكری این نابغه فرزانه و نشان دهنده عمق دانش و بینش ایـن عـلامه بزرگ زمانه است. او یازده سال عمر خود را صـرف نگارش آن كرد كه حدود نـه سـال آن در بيغوله‌های زندان سپری شده است و با نوشتن هر برگ این تفسیر برگي از درخت وجودش فرو افتاده و بر برگهای درخت زندگي ، اسلام افزوده است و از ایـن راه زنـدان را بـه میدان نبرد تبدیل كـرده است و بـا تـیرهای نقطه‌ها و حرفها و كلمه‌ها، سـیاه خال قلب دشـمن را سـوراخ سوراخ نموده است.
سید قطب در سر آغاز تفسیر هر سوره، چكیده‌ای ازمفاهیم آن را بیان مـی‌دارد. سـپس اهـداف و مـقاصد سوره را ذكرمي‌نماید و بندبند آن را بهم ربط و تلفیق مي‌دهد. آنگاه با استمداد ا، احاديث صحيح به تـفسيرآیات‌گوناگون می‌پردازد و در راه تـصحیح مفاهیم و ربط اسـلام به زندگی، آرام و استوار بـجلوگام برمیدارد و با تعبیر صادقانه‌ای از باور و برداشت خویش، حلاوت قرآن را به‌کام طالبان حق و حقیقت می‌چشاند و با پرتوهای پیروزمندانه تـوجیه و تـعلیم، معانی و مفاهیم را به تصویر می‌کشد و با روش ساده و روان همراه با تاکیدها و تکرارهای مفید فراوان، فلسفه فکر اسلامی را روشن و جلوه‌گر می‌دارد و اتـمهای اندیشه جوانان مسلمان را برای اعلاء‌کلمه حق و اعزازشریعت و اعاده عظمت، منفجر می‌سازد تا از نیروی آن برای خدمت به اسلام بهره‌برداری‌کنند. تفسیر فی‌ظلال القرآن ثروت فکری و اجتماعی عظیمی است‌که در سی جزء به تعداد جزء‌های قرآن مجید نگارش یافته و در هشت مجلد بارها به چاپ رسیده است.
